Ondjala Nekomba ya ya ko Somalia: Jackson Wayulia Wahengo

Ovakulunhu vomoshilongo shAmbadja ohava ti kutya, ondjala ei inene tai tiwa Nekomba oya xunganekwa kokakadona Kafute nokuHamunyela, aveshe vomOmbadja.
Oshiponga eshi osha li shinene mOwambo aishe fiyo omoAngola. Momudo 1914 odula inai temuna diva. Oya ka loka pehovelo lomudo 1915 kanini. Diva okwe uya okalombo ndele taka lefeke po ashike eshi sha li po sha mena momapya nokoluhaela ndele akushe okwa toka.
Ovanhu eshi vauda taku tiwa kOndonga otaku monika eenhanga, Ovakwanyama, Ovambadja,nOvanghumbi oko va ya, va ka konge ouxupilo. Odula inai loka vali nondjala ya handuka. Ovanhu eshi kave na vali eshi tava li, ova hovela oku kongakonga keshe shimwe osho tava dulu okulya. Oipa yoimuna, ngaashi eembadwa, oikafa neemwiya, kutya nee oya tya ngahelipi nopeni tai hangika, oya tetaulwa ndele tai liwa ya yofwa ile ya fulukifwa. Oipwakola yeexupa noyoikola kakwali hai vambelwa omaadi oya dilukifa komundilo ndele tai liwa. Omidi dili nodi lili,omatindi noikwandao yomoishana nosho yo omikuva domilunga oda kongwa ovanhu valye. Eemhuku, ookakala,oovandako noupuka vakwao tava dulu ngeno kuliwa, ova kala va pumba. Ovanhu ohava kondele nokunyekafana fiyo omokulwa, omolwokapambu keshe ke shii kuliwa ka monika. Ou a dulika eenghono oteshi nyekwa ndele tashi liwa po.
Ovanhu otava endaenda akushe notava kongo eshi tava li. Omunhu ngeenge a loloka nokwa olwa kondjala otashi dulika ta wile mondjila omo kwa li ta ende ile keshe tuu opo a olelwa ndele ta file po. Pamwe omomudile womuti ile pefina loshixwa, onghee e linyongamenene, nani omufudo weli vakele mo nale. Oimhu yoonakufya oya li ya lapakana akushe, komaluhaela, oko ovanhu vakala tava elaela nokukonga osho tava li. Okwa kala taku tumbama eedila deenhwa nomakola kombada yoimhu, nomevalelwa otadi teleana nokutyapula oshivilo. Omunhu ngee ina olwa manga okwa li tadulu oku paka nakufya waye, ngeenge e mu dimbuluka, ndele nee ava ve he shiivike, kakwa li ku na oo ta dulu ile e na eenghono oku va fudika.

Ovanhu ova dja moilongo aishe moumbuwanhu waAngola va ka konga ouxupilo, vamwe va yuka ko Sa da Bandeira(Lubango) naMocamedes(N​amibe) vakwao va finda kOdjoni, va ya nokupitila mOwambo fiyo okoushimba. Vahapu vomuvo ovo va olelwa momalweendo oo malemale nouxwe wavo omo wa tulila. Omolwa Nakaidi kaHalwenya. Otaku tiwa kutya, meendjila dofuka yokuya koushimba omwa kala mu yadi oipongolo yoonakufya ondjala. Mokarivera omwa fikile ovanhu ovanhu vahapu tava dilile kOwambo ndele nee va-8 fiyo 10 ova file mefiku keshe. Oonakutauka ondjala vokoAngola vamwe ova xulila mOndonga.

Ehokololo otali ti kutya, momudo 1914 mOnandjokwe omwa fikile ovanhu 5000, va dile moputu. Vati omuti tau dulu ngeno oku va kwafa oo oikulya, ndele nee onghenda inene eshi i he po. Pehovelo la Desemba yomudo 1915 eenduda dovanaudu mOndandjokwe oda idilwa po shaashi ekwafo li he po. Otaku popiwa nokutya, efimbo linya ola li ngaashi okukala moheli yokombada yedu. Oshinima osha li ouyehame u he shii okutongwa nou he na ehekeleko lasha. Oshiponga shi fike apa osha twala eemwenyo di fike ile di dule 30 000, inava ka mona vali oshishipuluka shomudo 1916, ya ka temuna muFebruali noya pendula vali eteelelo lipe movanhu va dengwa va lila. Oha denge ye ta fudile.